24/04/2023
395


Cám Dỗ Dưới Hình Thức Sự Thiện

 
       Hành trình của đời sống thiêng liêng vốn không có điểm dừng. Đó là một hành trình vô hạn, tìm kiếm sự kết hiệp mật thiết với Thiên Chúa, trong đó, một mặt, người ta phải cố gắng tìm thấy và loại bỏ khỏi mình những ngăn trở là những tội lỗi, nết xấu…, mặt khác, phải thực hành các nhân đức để có thể thấm nhuần những giá trị của Chúa. Trên hành trình này, ngoài những nỗ lực không ngừng nghỉ của bản thân, chắc chắn còn có sự đồng hành và nâng đỡ của Chúa. Tuy vậy, còn có một thế lực khác luôn tìm cách ngăn chặn bước tiến của con người. Chúng tìm đủ mọi cách và đặt ra nhiều khó khăn đủ loại để con người bỏ cuộc hoặc sẽ bị lệch hướng trên con đường tìm Chúa. Bởi thế, các tôn sư của đời sống thiêng liêng từ xưa đến nay luôn nói đến sự thận trọng hay phân định các thần như một yếu tố quan trọng và không thể thiếu mà người nào muốn tiến xa trong đời sống kết hiệp với Chúa cũng phải thủ đắc.
 
       Ignacio Loyola (1491-1556), Đấng sáng lập dòng Tên, cũng là một cái tên nổi bật trong lĩnh vực này, không phải như là người đầu tiên nói về phân định, nhưng là người đã có công trong việc hệ thống nó thành những quy tắc ngắn gọn, súc tích nhưng đầy đủ, giúp người khác có thể cảm thấy và biết được những những tác động của các thần khác nhau trong tâm hồn mình để nhờ đó, người đó có thể đưa ra chọn lựa đúng đắn. Trong quy tắc thứ 4 của những quy tắc phân định thần loại của tuần hai Linh Thao, Inhaxio có đề cập đến một kiểu cám dỗ, trong đó, thiên thần xấu xa đội lốt thiên thần ánh sáng để lừa gạt linh hồn. Nó là cái gì? Tại sao tên cám dỗ phải cải trang để cám dỗ con người? Loại cám dỗ này thường xuất hiện với đối tượng nào? Làm sao để có thể nhận biết cám dỗ loại này và tránh nó? …
 
       Theo Inhaxiô, việc phân định trở nên dễ dàng khi kẻ thù xuất hiện một cách rõ ràng, nghĩa là khi đối tượng bị cám dỗ một cách “thô bạo và công khai” [Lt 9], vì họ chưa thông thạo những điều thiêng liêng. Inhaxio đã mô tả rất rõ những cám dỗ kiểu này trong 14 quy tắc đầu tiên [cf. Lt 314-327], đặc biệt là ba chiến thuật của kẻ thù ở Lt 325-327 cùng cách thức để vượt qua chúng. Thao viên chỉ cần để ý và tuân theo các quy tắc này thì có thể nhận thấy và chiến thắng các cám dỗ một cách dễ dàng. Tuy nhiên, cũng theo lời Inhaxio, khi thao viên thực hiện các cuộc thao luyện thuộc tuần hai, thì các cám dỗ sẽ đến với người đó dưới hình thức sự thiện [Lt 10], khi đó việc nhận diện cám dỗ sẽ trở nên vô cùng khó khăn, đòi hỏi một sự nhạy bén và kinh nghiệm thiêng liêng cũng như một thời gian nhất định, điều mà chúng ta sẽ tìm hiểu sau đây.
 
       Inhaxio mô tả nguyên tắc và tiến trình của loại cám dỗ này như sau: thiên thần dữ giả dạng thiên thần ánh sáng, đi vào theo cách thức của linh hồn sốt mến và đi ra theo cách của chính nó” (Lt 332). Như thế, việc nhận biết thiên thần dữ trở nên khó khăn vì nó không xuất hiện với hình dáng thật của nó, nhưng nó khoác trên mình hình dáng của thiên thần ánh sáng, khiến cho chủ thể mất cảnh giác và cứ ngỡ đó là thiên thần ánh sáng thật. Nhưng ma quỷ sẽ cải trang như thế nào? Inhaxio nói rằng nó sẽ xuất hiện bằng cách gợi lên trong chủ thể một kiểu hiện tượng giống như ơn an ủi thiêng liêng, giống như điều mà các thiên thần ánh sáng sẽ làm. Nó cũng có thể mang đến những niềm vui, “bày ra những tư tưởng tốt lành thánh thiện hợp với linh hồn công chính” (Lt 332). Nhờ sự cải trang tài tình này, nó có thể “đi vào linh hồn sốt mến” một cách thuận lợi mà không bị phát hiện. Thời gian đầu, linh hồn sốt mến đón nhận thiên thần dữ cải trang mà không mảy may nghi ngờ gì.
 
        Sự cao tay của thiên thần xấu đội lốt này thể hiện ở chỗ nó không ngay lập tức hành động để lôi kéo chủ thể, vì như thế, nó sẽ dễ dàng bị phát hiện, nhưng sau khi đã lọt qua khỏi sự đề phòng của chủ thể, nó sẽ “từ từ cố gắng lôi kéo linh hồn đi ra…” (Lt 332). Sự nguy hiểm chính là nằm ở “từ từ” này, vì nó sẽ hành động một cách cẩn trọng, và không để lại một dấu vết rõ ràng nào. Mọi thứ dường như vẫn nằm trong sự kiểm soát của nó. Kẻ thù đi vào linh hồn sốt mến nhưng không ở lại luôn trong đó, mà chỉ ở đó trong một khoảng thời gian nhất định, mục đích là để “từ từ” lèo lái người đó. Đến một lúc nào đó, nó sẽ lôi kéo linh hồn về phía nó, rồi dẫn dụ linh hồn đi theo những “mưu mô ẩn kín và những ý định tồi tệ của nó” (Lt 332).
 
       Theo phân tích của Inhaxio, trong những quy tắc thuộc tuần hai của linh thao, có hai khoảnh khắc mà thần dữ có thể đội lốt thần lành nhằm lừa gạt chủ thể. Khoảnh khắc thứ nhất là bất cứ khi nào xuất hiện ơn an ủi thiêng liêng có nguyên do như chúng ta đã nói từ nãy đến giờ. Khoảnh khắc thứ hai là khoảng thời gian sau khi kết thúc ơn an ủi không có nguyên do, khi mà “linh hồn còn dư hưởng sự rạo rực và sung sướng của ơn an ủi lớn lao mà mình vừa trải qua” [Lt 336] Theo Inhaxio, đây cũng là lúc mà trong tâm trí chúng ta có thể được khơi lên “những dự tính và suy nghĩ khác nhau” [ibid.], mà có thể “do suy diễn riêng của mình dựa vào thói quen hay vào những kết quả của những ý niệm và phán đoán, hoặc do thần lành hoặc do thần dữ”, chứ không phải đến từ Thiên Chúa. Vì thế, Ignacio khuyên chủ thể phải “xem xét thật cẩn thận trước khi hoàn toàn tin tưởng vào những điều ấy và đem ra thực hành [ibid.].
 
       Không cần phải nói nhiều, chúng ta cũng có thể đoán biết được kết cục tồi tệ của người bị rơi vào cạm bẫy của nó, một kết cục xuất hiện sau một khoảng thời gian khá dài, sau khi bị kẻ thù dẫn dụ mà không hề hay biết, lại cứ tưởng là mình đang đi trên con đường của Chúa. Cho đến khi nhận ra, “những bất ổn, sai lầm hay ảo tưởng, đưa đến một kết thúc luôn luôn là xấu xa”, chủ thể mới nhận ra “đuôi rắn” của nó [Lt 334] và biết rằng an ủi mà nó tạo ra cho mình lúc đầu chỉ là niềm hạnh phúc giả tạo và những lý lẽ mà nó dùng để đi vào trong linh hồn chỉ là “bề ngoài”, là “có vẻ hợp lý” thôi, chứ không phải như vậy. Nằm tận sâu bên dưới là những “lý lẽ giả tạo, cầu kỳ và nguỵ biện khôn cùng” [cf. Lt 329.332], nhằm mục đích chống lại niềm hạnh phúc thật sự, ơn an ủi thiêng liêng thật sự của Chúa, với dụng ý lôi kéo linh hồn đến những sự hiểm độc xấu xa của nó [Lt 331], và như thế, linh hồn sự mất đi ơn cứu độ.
 
       Xét vì thiên thần xấu có thể cải trang một cách tài tình thành thiên thần ánh sáng, nên sẽ rất khó khăn để có thể nhận diện ra nó. Điều mà chúng ta có thể làm là không ngừng cảnh giác. Ngay khi nhận ơn an ủi thiêng liêng hoặc thấy xuất hiện trong tâm trí mình những tư tưởng tốt lành và thánh thiện, chúng ta không nên ngay lập tức kết luận rằng nó đến từ thần lành, bởi lẽ chúng có thể là ơn an ủi giả tạo hay những tư tưởng sai lầm, nghĩa là, những tư tưởng có vẻ là tốt nhưng thật sự không phải như vậy. Bởi thế, một sự cảnh giác thiêng liêng là điều vô cùng cần thiết, vì những lừa phỉnh của kẻ thù có thể xuất hiện ở khắp nơi, dưới nhiều hình thức khác nhau, rõ ràng hoặc giấu kín. Chỉ cần một chút bất cẩn, chúng ta sẽ dễ dàng rơi vào cạm bẫy của kẻ thù.
 
       Một cách cụ thể, có thể có một vài dấu chỉ để nhận biết cái đuôi rắn của kẻ thù, tức là sự dẫn dụ một cách từ từ của chúng. Đầu tiên, dựa trên kinh nghiệm của Inhaxio, chúng ta biết rằng ơn an ủi đến từ Thiên Chúa và các thiên thần của Ngài thường kéo dài, trong khi của ma quỷ chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn [TT 8, 30]. Ơn an ủi của Chúa mang đến cho con người sự tự do, còn của ma quỷ thì khiến con người lệ thuộc vào nó. Chẳng hạn, ở TT 19, Inhaxio cho biết ngài rất thích thú khi thấy một vật có hình dạng như con rắn, với những con mắt lấp lánh, làm ngài rất thích thú; nhưng khi nó biến mất thì ngài cảm thấy rất buồn. Sau này, Inhaxio nhận ra rằng đây là ma quỷ [TT 31]. Khi mới hoán cải, Inhaxio, theo sự thúc đẩy của lòng nhiệt thành còn non nớt, đã thực hiện rất nhiều việc hãm mình, tưởng rằng đó là những điều tốt để noi gương các thánh và để đền tội. Tuy nhiên, càng thực thi những điều bề ngoài rất tốt này, Ignacio càng cảm thấy trống trãi, khô khan và bế tắt. Chắc chắn là có cái gì đó không đúng trong những hoạt động hãm mình này của Ignacio. Nó xuất phát từ sự quy kỷ chứ không hướng đến việc tìm kiếm vinh danh Chúa. Vì thế, chắc chắn là nó đến từ thần dữ.
 
       Ngoài ra, nếu một tư tưởng dần dần dẫn chủ thể ra khỏi những bổn phận của “ở đây và bây giờ”, đó có thể là một cạm bẫy của kẻ thù. Một tư tưởng tốt nhưng xảy đến không đúng nơi và không đúng thời điểm thì hầu chắc là đến từ thần dữ. Chính Inhaxio cũng có kinh nghiệm này, như ngài thuật lại cho cha Câmara, “khi chuẩn bị đi ngủ, nhiều lúc, đến với ngài rất nhiều thứ, các ơn an ủi thiêng liêng lớn lao, đến nỗi làm cho ngài mất rất nhiều giờ ngủ, vốn đã rất ít ỏi [TT 26]. Vì những ơn an ủi thiêng liêng mãnh liệt này xảy đến không đúng thời điểm nên Inhaxio biết chắc là nó không phải đến từ Thiên Chúa. Một dấu chỉ khác là để nhận ra âm mưu của kẻ thù là nó dần dần dẫn chủ thể đi ngược lại với luật chung, hoặc bất tuân người có trách nhiệm. Nói cách khác, theo Inhaxio, một hoạt động dù tốt đến đâu, nhưng nếu đi ngược lại với sự vâng lời đều là không tốt, đó là rơi vào cạm bẫy của kẻ thù. Cũng là cám dỗ của kẻ thù khi nó nhắm đến việc phá vỡ hiệp thông với Giáo Hội.
 
       Con người không thể nào tự mình có thể chiến đấu chống lại kẻ thù vốn rất xảo quyệt và tinh vi. Trong cuộc chiến thiêng liêng này, hơn bao giờ hết, con người cần có ơn Chúa và sự trợ giúp của Chúa. Về phía bản thân chủ thể, để nhận ra và lật tẩy âm mưu của kẻ thù, Inhaxio khuyên chúng ta phải theo dõi “diễn tiến của tư tưởng” [Lt 333]. Các tư tưởng chính là đối tượng mà các thần sẽ tác động vào và lôi kéo. Theo Inhaxio, “nếu từ khởi đầu, ở giữa và cuối cùng đều tốt, hoàn toàn hướng về điều thiện, là dấu hiệu của thần lành [Lt 333], “nếu diễn biến của tư tưởng đưa ta tới bất cứ điều nào xấu hoặc gây lo ra, hay không được tốt như điều trước đó linh hồn định làm, hoặc làm giảm sút, khiến ta lo lắng, làm cho linh hồn bối rối khi lấy mất sự bình an, sự tĩnh lặng và an tĩnh đã có từ trước, đó là dấu hiệu rõ ràng điều ấy bởi thần dữ, kẻ thù của sự tiến tới và phần rỗi đời đời của ta” [Ibid.].
 
       Với một chiến thuật vô cùng tinh vi như thế, có thể là chủ thể đã nhiều lần bị rơi vào cạm bẫy của kẻ thù. Vì thế, để cho mình có thêm nhiều kinh nghiệm và có thể dễ dàng nhận diện những mưu mô ẩn giấu này trong những lần sau, Inhaxio khuyên chủ thể phải nhìn lại để biết xem ma quỷ đã hành động như thế nào để “từ từ tìm cách khiến ta rời sự dịu ngọt và niềm vui thiêng liêng vốn có trước đó, cho đến chỗ đưa ta tới ý định tồi tệ của nó” [Lt 334]. Nhưng không chỉ nhìn, nhưng sau khi đã nhận biết, còn phải ghi lại, có thể dưới dạng ghi nhớ hoặc ghi chép (như Ignacio vẫn thường làm) để có thể tích luỹ thêm cho mình những bài học quý giá trong chuyện này mà phòng tránh, bởi lẽ, ma quỷ cũng có cách hoạt động và có những trò lừa gạt thường hằng của nó, mà khi đã thân quen, ta sẽ không dễ dàng bị nó lừa gạt một lần nữa.
 
       Ngoài ra, không thể không nói đến sự trợ giúp của những người có kinh nghiệm, những người “biết rõ những dối trá và hiểm độc của nó” [Lt 326]. Đối với Ignacio, ai cho rằng mình không cần ai giúp đỡ thì càng dễ lầm lạc trong đời sống thiêng liêng. Trái lại, khiêm nhường, cởi mở và vâng lời cha linh hướng hay bề trên sẽ giúp ích rất nhiều cho cả đời sống thiêng liêng lẫn sứ vụ. Điều này giả định một sự tin tưởng, minh bạch và cởi mở của chủ thể với vị linh hướng của mình. Thật vậy, ngay khi đời đan tu chớm nở, các tổ phục trong sa mạc đã đánh giá cao vai trò của việc đồng hành thiêng liêng và cảnh báo những ai muốn tự mình đạt tới sự trọn lành. Họ dạy rằng “nếu bạn nhìn thấy một người muốn leo lên trời một mình, hãy nắm lấy chân anh ta và kéo anh ta xuống, vì điều này là có lợi cho anh ta hơn”.
 
       Nói tóm lại, trong hành trình tìm kiếm Thiên Chúa, có những cám dỗ xảy đến theo một cách thức rất tế nhị và rất khó để nhận biết trong một thời gian ngắn. Nó xuất hiện được cải trang thành cái gì đó rất tốt trong mắt chủ thể và hàm chứa một hiểm hoạ khôn lường, gây tổn hại nghiêm trọng đến toà nhà thiêng liêng. Chủ thể đón nhận nó mà không mảy may để ý cho đến khi nó từ từ lôi kéo chủ thể đến với những trò lừa gạt hiểm độc. Bởi thế, sự cảnh giác là điều rất cần thiết trong đời sống thiêng liêng. Sự cảnh giác này cũng bao hàm một sự khiêm nhường, ý thức rằng mọi sự đều là ơn Chúa và phải luôn cậy dựa vào ơn Chúa. Chỉ cần một khoảnh khắc tự mãn hoặc lơ là là sẽ rơi vào bẫy của kẻ thù.
Truyền Thông Dòng Tên
Pr. Lê Hoàng Nam, SJ

Đang xử lý, vui lòng đợi trong giây lát...